52 idee, które zmieniły świat - 5. Kolonializm
Jak żądny władzy Zachód zmienił mapę świata
Wojska kolonialne z całego Imperium Brytyjskiego pozują do portretu podczas obchodów Diamentowego Jubileuszu w 1887 r.
Archiwum Hultona
W tej serii The Week przygląda się pomysłom i innowacjom, które na stałe zmieniły sposób, w jaki postrzegamy świat. W tym tygodniu w centrum uwagi znajduje się kolonializm:
Kolonializm w 60 sekund
Imperia istniały w całej historii ludzkości, ustanowione przez cywilizacje imperialistyczne, w tym Rzymian, Mongołów i Asyryjczyków.
W praktyce termin kolonializm jest powszechnie używany w odniesieniu do imperiów kontrolowanych przez mocarstwa europejskie między XVI a XX wiekiem, głównie w krajach uważanych obecnie za część globalnego południa.
Kolonializm odnosi się nie tylko do logistycznego procesu budowania imperium, ale także do ideologii, która pojawiła się, aby usprawiedliwić takie zachowanie.
Hiszpański podbój Imperium Azteków w latach 20. XVI wieku dał początek dyskursowi religijnemu, który legitymizował podbój militarny jako sposób na ułatwienie nawrócenia i zbawienia rdzennej ludności, mówi Uniwersytet Stanforda. Encyklopedia filozofii .
Pogląd, że kolonializm był korzystny, ponieważ wystawiał prymitywne i dzikie ludy na chrześcijaństwo i zachodnią cywilizację, stałby się centralną zasadą ideologii kolonialnej.
W XIX wieku argument ten został dodatkowo wzmocniony przez wzrost rasizmu naukowego, który nauczał, że biali Europejczycy są rasą wyższą, genetycznie przystosowaną do panowania nad rasami niższymi.
Pod koniec XX wieku prawie wszystkie dawne kolonie uzyskały niepodległość, ale dziedzictwo kolonializmu i myśli kolonialnej do dziś wpływa na geopolitykę.
Jak to się rozwinęło?
Zachodni kolonializm narodził się w epoce eksploracji, okresie w XV, XVI i XVII wieku, kiedy mocarstwa europejskie wyruszyły w dalekie podróże morskie do niezbadanych wcześniej obszarów Azji, obu Ameryk i Pacyfiku.
Zmotywowani ekonomicznym potencjałem tych niewykorzystanych terytoriów, koloniści ścigali się, by zakładać placówki handlowe i osady.
Z biegiem czasu, poprzez połączenie dźwigni ekonomicznej, wymiany ludności i siły militarnej, mocarstwa europejskie przekształciły te terytoria w kolonie, w których mogły rządzić według własnego uznania i swobodnie eksploatować zasoby naturalne.
Wiele kolonii Nowego Świata – zwłaszcza Stany Zjednoczone – uzyskało niepodległość w XVIII wieku, zmuszając mocarstwa europejskie do skupienia uwagi na Azji Południowej i Afryce Subsaharyjskiej.
Rozciągające się od Karaibów po Daleki Wschód przez Afrykę i Indie, Imperium Brytyjskie było zdecydowanie największym w swoim rodzaju. W szczytowym momencie terytorialnym w 1921 r. (patrz mapa poniżej) prawie 14 milionów mil kwadratowych terytorium – około 25% całkowitej powierzchni ziemi – znajdowało się pod zwierzchnictwem brytyjskim.
Jednak nawet u szczytu zachodniego imperializmu polityka kolonializmu miała głośnych krytyków – zarówno z kolonii, jak iz Zachodu. A w następstwie drugiej wojny światowej los definitywnie odwróci się przeciwko kolonializmowi.
Trzy główne czynniki motywowały zmianę postaw, mówi Encyklopedia Britannica . Po pierwsze, główne powojenne mocarstwa, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki, zajęły stanowisko antykolonialistyczne. Po drugie, masowe ruchy rewolucyjne nabrały rozpędu w koloniach desperacko pragnących samorządności. Wreszcie znużona wojną opinia publiczna Europy Zachodniej ostatecznie odmówiła dalszych poświęceń w celu utrzymania kolonii zamorskich.
W 1947 roku Indie – tak zwany klejnot w koronie Imperium Brytyjskiego – uzyskały niepodległość, co było przełomowym momentem w ruchu antykolonialnym.
W ciągu następnych dwóch dekad Wielka Brytania i inne mocarstwa kolonialne, w tym Francja i Portugalia, traciły kontrolę nad krajem po narodzie w Afryce, Azji i na Karaibach. Niektórym byłym koloniom pozwolono oddzielić się w pokoju, podczas gdy innym walkom o niepodległość – takim jak te w Algierii i Kenii – towarzyszyła krwawa przemoc.
W 1997 r. Wielka Brytania formalnie oddała kontrolę nad Hongkongiem – imperialną posiadłością od 1842 r. – Chinom, moment postrzegany przez wielu obserwatorów jako symboliczny zachód słońca nad Imperium Brytyjskim.
Jak zmienił świat?
Apologeci zachodniego imperializmu wskazują na przykłady rządów kolonialnych, które inwestowały w infrastrukturę i handel… zachęcały do czytania i pisania, przyjmowania zachodnich standardów praw człowieka i zasiały ziarno demokratycznych instytucji i systemów rządowych, mówi National Geographic .
Jednak wszelkie zyski rządów kolonialnych muszą być postrzegane wraz z ogromną listą negatywnych skutków, których konsekwencje są nadal odczuwalne, w tym degradacja środowiska, rozprzestrzenianie się chorób, niestabilność ekonomiczna, rywalizacja etniczna i łamanie praw człowieka, kontynuuje magazyn.
Ze swej natury kolonializm obejmuje erozję, a czasem całkowite wypieranie rdzennych kultur, w tym systemów społecznych i prawnych, tradycji, religii i języków.
Mocarstwa kolonialne często wyznaczały granice terytorialne w oparciu o własne interesy, bez względu na przynależność religijną, etniczną, polityczną czy kulturową miejscowej ludności.
Nic więc dziwnego, że postkolonialne obszary świata często były scenami długotrwałych i gwałtownych konfliktów, mówi Encyclopaedia Britannica.
Kolonializm oddziałuje jeszcze bardziej bezpośrednio na terytoria zamorskie administrowane przez byłe mocarstwa kolonialne, w tym Wielką Brytanię, Francję i Holandię.
Wielka Brytania nadal sprawuje suwerenność nad 14 brytyjskimi terytoriami zamorskimi, w tym Bermudami, Gibraltarem, Falklandami i Brytyjskimi Wyspami Dziewiczymi.
Ten szczątkowy kolonializm umożliwia byłym potęgom kolonialnym dalsze sprawowanie władzy odgórnej poprzez zmodernizowane modele zarządzania zależnościami, mówi John Quintero z Uniwersytet Narodów Zjednoczonych Instytut na rzecz Zrównoważonego Rozwoju i Pokoju.
Takie rozwiązania, chociaż być może zapewniają trwały postęp gospodarczy, tworzą deficyt demokratyczny i polityczną wrażliwość w oparciu o nierówny status, podsumowuje.
