Jak rozpoczęła się I wojna światowa
Wciąż dyskutowana jest przyczyna tego niszczycielskiego konfliktu
Minęło ponad 100 lat od zakończenia I wojny światowej, triumfu, który co roku świętuje się w całej Europie.
Kraje niegdyś pocięte na systemy okopów i ziemia niczyja łączą się, aby upamiętnić życie utracone podczas wojny, aby zakończyć wszystkie wojny.
Takie okropności miały miejsce podczas konfliktu, że australijski historyk Paul Ham miał później… pisać że nawet dla zwycięzców wojna zniszczyła naszą cywilizację. Ten pierwszy konflikt między uprzemysłowionymi, dużymi narodami spowodował śmierć dziesięciu milionów żołnierzy i co najmniej 21 milionów okaleczeń.
Wojna nie tylko radykalnie zmieniła wówczas kształt społeczeństwa, ale jej wpływ wciąż odbija się echem w XXI wieku.
Jak Opiekun Zauważa, że wojna doprowadziła do podzielenia Bliskiego Wschodu na sformułowanie, które teraz byśmy uznali, a które doprowadziło do ciągłych konfliktów i walk w regionie.
Ian Black, starszy pracownik Centrum Bliskiego Wschodu w London School of Economics, pisze, że sto lat później powojenna loteria o ziemię nadal definiuje terytorium.
Wielka Wojna zmieniła teraźniejszość, ponieważ nieodwracalnie zmieniła przyszłość, ale sposób jej wybuchu pozostaje kwestią sporną nawet po tylu latach pokojowego współistnienia walczących potęg.
Więc jakie są kwestionowane fakty? I czy jesteśmy bliżej poznania prawdy?
Jak zaczęła się I wojna światowa?
Najprostsza odpowiedź brzmi, że bezpośrednią przyczyną był zamach na arcyksięcia Austro-Węgier Franciszka Ferdynanda. Jego śmierć z rąk Gavrilo Principa – serbskiego nacjonalisty związanego z tajną grupą wojskową znaną jako Czarna Ręka – popchnęła do wojny główne europejskie potęgi militarne.
Wydarzenia, które doprowadziły do zamachu, są znacznie bardziej skomplikowane, ale większość uczonych zgadza się, że stopniowe wyłanianie się grupy sojuszy między głównymi mocarstwami było częściowo winne popadnięcia w wojnę.
Do 1914 r. sojusze te doprowadziły do połączenia sześciu głównych mocarstw Europy w dwie szerokie grupy: Wielka Brytania, Francja i Rosja utworzyły Potrójną Ententę, podczas gdy Niemcy, Austro-Węgry i Włochy utworzyły Trójprzymierze.
Ponieważ kraje te przyszły sobie nawzajem z pomocą po zamachu na Franciszka Ferdynanda, ich wypowiedzenie wojny wywołało efekt domina. CNN wymienia te kluczowe zmiany:
- 28 czerwca 1914 - Gavrilo Princip zabija Franza Ferdynanda.
- 28 lipca 1914 - Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii.
- 2 sierpnia 1914 - Imperium Osmańskie (Turcja) i Niemcy podpisują tajny traktat sojuszniczy.
- 3 sierpnia 1914 - Niemcy wypowiadają wojnę Francji.
- 4 sierpnia 1914 - Niemcy najeżdżają Belgię, co prowadzi Wielką Brytanię do wypowiedzenia wojny Niemcom.
- 10 sierpnia 1914 - Austro-Węgry najeżdżają Rosję.
W miarę postępu wojny kolejne akty agresji wciągały w konflikt inne kraje, w tym Stany Zjednoczone. Wiele innych, w tym Australia, Indie i większość afrykańskich kolonii, walczyło na rozkaz swoich imperialnych władców.
Ale nawet teoria sojuszu jest obecnie uważana przez wielu historyków za zbyt uproszczoną. Wojna pojawiła się w Europie nie przez przypadek, ale z premedytacją, przekonuje historyk wojskowości Gary Sheffield .
Według Sheffielda pierwsza wojna światowa rozpoczęła się z dwóch zasadniczych powodów: po pierwsze, decydenci w Berlinie i Wiedniu wybrali kurs, który, jak mieli nadzieję, przyniesie znaczące korzyści polityczne, nawet jeśli doprowadzi do wojny powszechnej. Po drugie, wyzwaniu stanęły rządy państw ententy.
Czy wojna światowa była spowodowana kłótnią rodzinną?
Nie będąc dalekimi władcami, którzy nic nie wiedzieli o swoich wrogach, głowy państw Wielkiej Brytanii, Niemiec i Rosji – Jerzy V, Kaiser Wilhelm II i car Mikołaj II – byli kuzynami pierwszego stopnia, którzy znali się bardzo dobrze.
Film dokumentalny BBC wyświetlany w 2018 roku, Kuzyni królewscy na wojnie , opowiedział historię trudnych relacji Wilhelma z rodzicami i niechęci do wszystkiego, co brytyjskie, i twierdzi, że pomogło to doprowadzić świat na skraj wojny.
Trzej monarchowie byli jak lunatycy idący w kierunku otwartego szybu windy, Richard Davenport-Hines mówi w swojej recenzji książki Mirandy Carter na ten temat, Trzech cesarzy. Wydarzenia, które doprowadziły do konfliktu, to studium zawiści, nieszczerości, ropiejącej urazy i zamętu, z którymi mogą sobie poradzić tylko rodziny.
Jednak w przeciwieństwie do wielu rodzinnych waśni, nieporozumienia między królewskimi kuzynami wymagały geopolitycznej ceny. W miarę jak relacje między królewskimi kuzynami nasilały się i zanikały, podobnie jak stosunki między ich krajami, Daily Mail Ruth Style mówi.
Królowa Wiktoria próbowała wynegocjować pokój między kuzynami, ale po jej śmierci dobra wola między rosyjskimi, brytyjskimi i niemieckimi gałęziami rodziny uległa rozproszeniu, a Europa zbliżyła się do wojny: Jerzego V i cara Mikołaja po jednej stronie oraz ich kuzyna Wilhelma , z drugiej strony, mówi Styles.
Zaręczyny były katastrofalne dla wszystkich trzech monarchów. Pod koniec 1918 roku niemiecki kajzer został obalony i uciekł na wygnanie, rosyjski car i jego dzieci zostali straceni przez rewolucjonistów, a brytyjski król przewodniczył rozbitemu, zadłużonemu imperium, mówi Davenport-Hines.
Który naród był głównym agresorem?
Pytanie, który kraj lub kraje spowodowały wojnę, jest czasem wywracane do góry nogami przez uczonych, którzy pytali, które kraje – gdyby postępowały inaczej – mogły temu zapobiec.
Na BBC sir Max Hastings, historyk wojskowy, mówi, że podczas gdy żaden naród nie zasługuje na własną winę, Niemcy są bardziej winne niż większość, ponieważ jako jedyne miały moc powstrzymania katastrofy w dowolnym momencie w lipcu 1914 roku, wycofując swój „czek in blanco”, który zaoferował wsparcie Austrii w inwazji na Serbię.
Sir Richard J Evans, profesor historii Regius na Uniwersytecie w Cambridge, nie zgadza się, twierdząc, że serbski nacjonalizm i ekspansjonizm były główną przyczyną konfliktu. Serbia poniosła największą odpowiedzialność za wybuch I wojny światowej, mówi Evans, a serbskie poparcie dla terrorystów Czarnej Ręki było wyjątkowo nieodpowiedzialne.
Dlaczego Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny?
Dopóki Kongres Stanów Zjednoczonych nie wypowiedział wojny Niemcom w kwietniu 1917 r., prezydent Woodrow Wilson nadwyrężył wszystkie siły polityczne, aby utrzymać kraj z dala od konfliktu, pisze Patrick Gregory dla BBC .
Pomimo powszechnego przerażenia w Stanach Zjednoczonych z powodu doniesień prasowych o niemieckich okrucieństwach wobec ludności cywilnej, w pierwszych miesiącach konfliktu panowało ogólne odczucie, że amerykańscy mężczyźni nie powinni ryzykować życia w europejskiej wojnie.
Wszystko zaczęło się zmieniać w maju 1915 roku, kiedy niemiecki U-boot storpedował i zatopił brytyjski liniowiec pasażerski Lusitania podczas przeprawy przez Atlantyk, zabijając 1198 z 1962 osób na pokładzie.
Atak wywołał szok i furię na całym świecie. Wśród zabitych było 128 Amerykanów, wywierając znaczną presję na rząd, aby porzucił neutralne stanowisko wobec konfliktu.
Chociaż ambiwalencja co do wojny pozostała na tyle silna, że Wilson w 1916 r. prowadził kampanię na rzecz reelekcji pod hasłem „Nie dopuścił nas do wojny”, pisze Gregory, okrucieństwo Lusitanii zaostrzyło szeregi prowojennego lobby, kierowanego przez byłego prezydenta Theodore'a Roosevelta.
W odpowiedzi na krzyk, Kaiser Wilhelm II wstrzymał operacje U-bootów na Atlantyku. Niemniej jednak nastroje prowojenne w Stanach Zjednoczonych nadal się pogłębiały – a kiedy Niemcy ogłosiły plany wznowienia ataków morskich na statki pasażerskie w styczniu 1917 r., eksplodowały.
Opinia publiczna była jeszcze bardziej zaniepokojona, pisze Gregory, z powodu pojawienia się telegramu, rzekomo od niemieckiego ministra spraw zagranicznych Arthura Zimmermana do Meksyku, oferującego pomoc wojskową, gdyby Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny.
Obserwatorzy szybko doszli do wniosku, że zmiana nastrojów społecznych sprawiła, że przystąpienie USA do wojny jest nieuniknione, a osiem tygodni później Kongres przyjął rezolucję wypowiadającą wojnę Niemcom.
Anglo-niemiecki wyścig zbrojeń
Pod koniec XIX wieku niemiecki cesarz Wilhelm II rozpoczął ogromny projekt budowy floty, która mogłaby konkurować z brytyjską.
Royal Navy w tamtym czasie była uważana za najpotężniejszą na świecie, chociaż jej głównym celem nie było wojsko, ale ochrona handlu.
Wielka Brytania polegała na imporcie, a jej dobrobyt gospodarczy opierał się na handlu morskim, finansowanym przez londyńskie City, Paula Cornisha, starszego kuratora w Imperialne Muzeum Wojny , mówi. Każde zagrożenie dla brytyjskiej supremacji morskiej było zagrożeniem dla samego narodu.
Wyścig zbrojeń z Niemcami w przemyśle stoczniowym rozpoczął się w 1898 roku, ale Wielka Brytania zyskała przewagę technologiczną nad swoim rywalem w 1906 roku, dzięki opracowaniu nowej klasy pancerników – drednota.
Zaprojektowane z myślą o sile ognia ciężkich dział i napędzane turbinami parowymi, te ogromne okręty sprawiły, że wszystkie wcześniejsze okręty wojenne stały się przestarzałe, dodaje Cornish. W obu krajach opinia publiczna, zachęcana przez prasę, popularnych autorów i morskie grupy nacisku, domagała się większej liczby pancerników.
Ostatecznie Niemcy nie były w stanie nadążyć za siłą nabywczą swojego rywala i odwróciły uwagę od swojej marynarki wojennej z powrotem na rozwój swojej armii. Jednak szkody w stosunkach Niemiec z Wielką Brytanią okazały się nieodwracalne.
Czy źle jest próbować wskazywać palcem?
Próba określenia, który naród lub narody powinny być pociągnięte do odpowiedzialności za wojnę, jest ćwiczeniem skazanym na niepowodzenie, argumentuje Margaret MacMillan w swojej historii I wojny światowej w 2013 roku: Wojna, która zakończyła pokój .
Alternatywą dla poszukiwania kozłów ofiarnych jest zbadanie systemu, argumentuje MacMillan, a system międzynarodowy w 1914 roku był poważnie dysfunkcyjny.
Według MacMillana sojusze zawarte między narodami przed wojną mogły w rzeczywistości pomóc w zachowaniu kruchego pokoju.
Jednak pacyfistyczne ideały zostały odsunięte na bok przez przerażające zmiany w sposobie myślenia europejskich przywódców, którzy ostatecznie zaczęli myśleć w kategoriach rozwiązań militarnych, a nie dyplomatycznych.
Czy można winić kogoś za I wojnę światową?
Opiekun wymienia sześć osób, które z brytyjskiej perspektywy odegrały największą rolę w wydarzeniach prowadzących do wybuchu wojny:
Cesarz Wilhelm II , porywczy, wojskowy władca niemieckiego imperium i królestwa pruskiego, który był coraz bardziej podejrzliwy co do motywów w Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji
David Lloyd George , brytyjskiego kanclerza skarbu, który wbrew swoim wcześniejszym skłonnościom stał się ostatecznie czołowym orędownikiem działań zbrojnych przeciwko Niemcom
Car Mikołaj II Rosji , który znalazł się między lojalnością Rosji wobec Serbii, a chęcią uniknięcia wojny na kontynencie
Arcyksiążę Franciszek Ferdynand , który chciał wzmocnić armię austriacką, ale nie chciał antagonizować Serbii
Herbert Asquith , brytyjski premier, który poprowadził naród do wojny, został zastąpiony przez Lloyda George'a w grudniu 1916 r.
Edward Gray , minister spraw zagranicznych, który był nieskuteczny w swoich próbach ostrzeżenia Niemiec przed zagrożeniem neutralności Belgii w 1914 roku.
