Briefing: Komuna Paryska
150 lat temu inspirowane socjalizmem powstanie na krótko przekształciło francuską stolicę, zanim została bezwzględnie zmiażdżona
„Krótkie przerywniki wiosennej rewolucji”
Dlaczego Komuna była ważna?
Przez zaledwie 72 dni – od 18 marca do 28 maja 1871 r. – rewolucyjny rząd rządził Paryżem i opowiadał się za wieloma radykalnymi sprawami: godziwymi warunkami dla robotników; bezpłatna powszechna edukacja; rozdział Kościoła i państwa; zniesienie pracy dzieci; równość mężczyzn i kobiet; obywatelstwo dla cudzoziemców. Mimo że wkrótce został stłumiony z niezwykłą zaciekłością, Komuna Paryska zainspirowała ruchy socjalistyczne na całym świecie. Karol Marks opisał ją jako prototyp przyszłego rządu rewolucyjnego – formę w końcu odkrytą dla emancypacji klasy robotniczej. Fryderyk Engels widział w nim pierwszy prawdziwy przykład dyktatury proletariatu. Grób Lenina na Placu Czerwonym wciąż ozdobiony jest czerwonymi sztandarami z Komuny sprowadzonej do Rosji przez Francuzów komuniści .
Jakie było tło jej powstania?
W 1870 r. Drugie Cesarstwo Francji, pod wodzą siostrzeńca Bonapartego, Napoleona III, rozpoczęło wojnę z Prusami i ich niemieckimi sojusznikami. Cesarzowi generałowie zapewnili go, że łatwo wygra i przywróci dominującą pozycję Francji w Europie, ale Prusacy rozgromili Francuzów, zdobywając Napoleona III pod Sedanem 2 września wraz ze 100 000 żołnierzy. Drugie Cesarstwo upadło, a rząd wycofał się do Bordeaux. Paryż, w pewnym stopniu opuszczony przez zamożnych, był przez cztery miesiące oblegany przez Prusaków, powodując wielkie trudności – i broniony przez Gwardię Narodową, milicję złożoną głównie z robotników, która stawała się coraz bardziej zradykalizowana. W styczniu nowy rząd uzgodnił z pruskim przywódcą Bismarckiem upokarzające warunki kapitulacji. Powstała III Republika Francuska i wybrano nowy rząd, zdominowany przez prowincjonalnych konserwatystów.
Jak powstała Komuna?
Adolphe Thiers, lider nowego rządu, rozpoznał sytuację rewolucyjną w Paryżu i 18 marca wysłał żołnierzy do rozbrojenia Gwardii Narodowej i usunięcia setek armat. Paryżanie byli zdecydowani je zatrzymać. W Montmartre, w przemysłowej północno-wschodniej części miasta, tłum schwytał i rozstrzelał dowódcę wojsk, generała Lecomte i innego generała, znienawidzonego byłego dowódcę Gwardii Narodowej; rząd i armia wycofały się do Wersalu, a kontrolę nad miastem przejęła Gwardia. Wkrótce potem w Hôtel de Ville ogłoszono Komunę Paryską, a nad budynkiem wzniesiono czerwoną flagę socjalizmu. 26 marca zorganizowane przez Gwardię Narodową wybory samorządowe zakończyły się wyraźnym zwycięstwem rewolucjonistów, którzy utworzyli nowy Rada Gminy .
Kim byli jego przywódcy?
Rada z założenia nie miała jednego lidera. Jej delegaci, znani jako komunardowie, mieli mieszankę przekonań, od radykalnego socjalizmu przez anarchizm do umiarkowanego republikanizmu. Wielu wpływowych delegatów było Blanquistes, zwolennikami Ludwika Augusta Blanqui'ego (wówczas więźnia rządowego), który wzywał do gwałtownej rewolucji i redystrybucji bogactwa. Inni byli anarchistami lub Proudhonistami, zainspirowanymi przez Pierre-Josepha Proudhona, który słynął z twierdzenia, że własność jest kradzieżą i chciał, aby państwo zostało zniesione i rozbite na autonomiczne gminy zarządzane przez rady robotnicze – społeczeństwo, jak to ujął, pozbawione władzy. Mniejsza liczba była mniej radykalnymi Republikanami, którzy dążyli do stopniowej reformy instytucji Francji.
Co osiągnęła Komuna?
Istniał niewiele ponad dwa miesiące, a jego postępowanie na zawsze przerywały sytuacje kryzysowe, ale w tym czasie udało mu się znieść karę śmierci i pobór do wojska. Gospodarka w czasie pokoju była nadal zawieszona, a duża część miasta utrzymywała się z pensji i racji żywnościowych Gwardii Narodowej, ale komunardowie wprowadzili pewne reformy gospodarcze: zakazali pieczenia nocą, wprowadzili dziesięciogodzinny dzień pracy i ogłosili, że pracownicy mogą przejąć firmę, jeśli jest opuszczony przez właściciela. Przez pewien czas rada zarządzała usługami publicznymi dla dwumilionowego miasta. A co może ważniejsze, był to czas bezprecedensowej wolności i debaty – wszyscy dyskutują, nikt nie słucha, narzeka jeden żołnierz – i wielkich symbolicznych gestów. Komunardowie spalili gilotynę i ściągnęli kolumnę Vendôme do Napoleona I, nazywając ją pomnikiem barbarzyństwa i militaryzmu.
Kiedy rząd wystąpił przeciwko niemu?
21 maja do Paryża wkroczyło około 130 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy rządowych. Nierówna walka z 25-tysięczną Gwardią Narodową, która nastąpiła, jest znana jako cholerny tydzień , krwawy tydzień: regularne oddziały, głównie z konserwatywnej wiejskiej Francji, które postrzegały ich jako bezbożnych ekstremistów, zabijały oddanych gwardzistów na oczach. Wycofujący się komunardowie zabili również niewielką liczbę – w tym arcybiskupa Paryża – i podpalili większość centralnego Paryża: Luwr, Palais-Royal, Notre-Dame. Ich ostatni bastion nastąpił na północno-wschodnim terenie klasy robotniczej, na cmentarzu Père Lachaise, gdzie poddało się 147 gwardzistów, wielu z nich rannych. Ustawiono ich pod murem cmentarza (dziś zwanym Murem Komunardów), rozstrzelano i wrzucono do otwartego rowu.
Co się stało z pozostałymi komunardami?
Walki zakończyły się 28 maja, ale nastąpiła seria pospiesznych procesów i masowych egzekucji w parkach publicznych i za murami więziennymi. Około 40 000 ludzi zostało aresztowanych, a ponad 7 000 deportowanych, niektórzy do Nowej Kaledonii na Pacyfiku, wielu do innych krajów europejskich, gdzie szerzyli credo internacjonalistycznego socjalizmu. ( Międzynarodowy zostało napisane przez komunarda). Armia odnotowała 877 zgonów. Szacunki dotyczące zgonów po drugiej stronie wahają się między 8000 a 30 000. Historyk z Yale, John Merriman, autor historii Komuny, uważa, że zginęło 15 000-17 000 osób. Ale po wielkich załamaniach poprzedniego stulecia po tej krwawej łaźni w rzeczywistości nastąpił okres stabilizacji dla Francji: III Republika trwała do 1940 roku.
Pamiętając Cherry Time
Wśród pół tuzina powstań w Paryżu w XIX wieku Komuna wyróżnia się nawet dzisiaj. Jednym z powodów jest to, że jak na standardy rewolucji była bezkrwawa i niewinnie idealistyczna – a jednak została zmiażdżona z niezwykłą jak na owe czasy brutalnością. To uczyniło męczenników komunardów. Marks i Lenin szanowali swoją pamięć i wyciągali wnioski z tego, co uważali za błędy Komuny: uważali, że powinna była bardziej surowo rozprawić się z wrogami klasowymi i właściwie znieść stare państwo, centralizując władzę w rękach organizacji rewolucyjnej.
Drugim powodem, jak sugeruje historyk Robert Tombs z UnHerd, jest to, że był krótki… Nie miał czasu ani na umiarkowanie w burżuazyjny banał, ani na rozpoczęcie pożerania własnych dzieci. Jak zauważył Marks, wystarczyło to tylko wskazać, co mogło być. W związku z tym łatwo jest projektować fantazje na ten krótki interludium wiosennego wyzwolenia. Zawsze niespełniona, jej obietnica nie umniejszona, pozostaje, jak mówi słynna pieśń napisana przez jednego z jej liderów: Sezon wiśniowy – czas wiśni.
